Języka friulijskiego używa się w Regionie Friuli-Wenecji Julijskiej, to jest w północo-wschodniej części Włoch. Friulijski jest językiem romańskim zaliczanym do grupy języków galloromańskich. Inne kryteria przypisują friulijski do grupy dialektów języka ladyńskiego. Przepis 842/99 (Konstytucji Republiki Włoskiej) stanowi, że język friulijski jest językiem romańskim. Szacuje się, że pojawił się on na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia naszej ery. W średniowieczu używano go na obszarach wiejskich, podczas gdy arystokracja posługiwała się językiem niemieckim. W XVI w. pojawiają się pierwsze utwory literackie pisane w tym języku. W wieku XVII za sprawą wybitnych pisarzy i intelektualistów posługujących się friulijskim, jeszcze bardziej uwidocznia się jego obecność w literaturze. Z każdą kolejna epoką twórczość ta staje się coraz bogatsza.

Jednym z największych przedstawicieli kultury, tworzącym w tym języku był Pier Paolo Pasolini, który założył „L’Academiuta de lenga friulana”. Gramatyka języka friulijskiego została opisana po raz pierwszy przez Giuseppe Marchetti w 1952 r.

Powiedzenia i przysłowia w języku friulijskim:

Vin e amîs, un paradîs.

Gdzie wino i przyjaciele, tam raj.

Ogni mês si fâs la lune, ogni dì s’impare une.

Tak jak co miesiąc wschodzi księżyc w nowiu, tak co dzień można nauczyć się czegoś nowego.

A’ vuelin siet umign a fa une ciase, ‘e baste una femine a sdrumale.

Potrzeba sześciu mężczyzn by zbudować dom, ale wystarczy jedna kobieta by go zniszczyć.

Ch’a si ricuardi ben la nuvizze che se vuè a è brût, doman a è sueisare!

Pamiętaj, że panna młoda wnet stanie się synową, a niebawem sama będzie teściową!

A vê il morôs ‘e jè una crôs, a no vêlu a’ son dôs.

Posiadanie narzeczonego to udręka, ale jego brak to tragedia.

Il matrimoni: s’al ‘ere un bon sacrament s’al tignivin i prèdis.

Gdyby małżeństwo było dobrym sakramentem, to również księża by go dostępowali.

La tristèrie si impare cence mèstris.

By nauczyć się niegodziwości, nie potrzebny jest nauczyciel.

Traduttore Piotr Pokorny

 

 

 

La lingua friulana

Il territorio in cui si parla il friulano è quello della regione del Friuli-Venezia Giulia, cioè l’area nordorientale dell’Italia. Il frilunano è una lingua romanza, facente parte del gruppo delle lingue gallo-romanze. Altri sono concordi nel ritenere l’appartenenza del friulano al gruppo ladino. Con la legge 482/99 – la lingua friulana, è una lingua di origine neolatina e la sua nascita, si fa risalire intorno all’Anno Mille. Nel Medioevo, il friulano si parlava soprattutto nelle campagne, mentre l’aristocrazia usava la lingua tedesca. Fu nel Cinquecento che questa lingua incominciò a svilupparsi letterariamente e nel Seicento essa si affermò con maggior vigore grazie ad autorevoli scrittori ed intellettuali. Così , nei secoli successivi, la produzione letteraria aumentὸ sempre di più. Uno dei suoi massimi rappresentanti fu Pier Paolo Pasolini che istituì “L’Academiuta de lenga friulana”. La prima grammatica di lingua friulana fu scritta da Giuseppe Marchetti nel 1952.

Detti e proverbi in lingua friulana.

Vin e amîs, un paradîs.

Vino e amici, sono un paradiso.

Ogni mês si fâs la lune, ogni dì s’impare une

Ogni mese si fa la luna (nuova), ogni giorno si impara qualcosa.

A’ vuelin siet umign a fa une ciase, ‘e baste una femine a sdrumale.

Ci vogliono sette uomini per fare una casa, ma basta una donna per distruggerla.

Ch’a si ricuardi ben la nuvizze che se vuè a è brût, doman a è sueisare!

Si ricordi bene la sposa che se oggi è nuora, domani è suocera!

A vê il morôs ‘e jè una crôs, a no vêlu a’ son dôs.

Avere il fidanzato è una croce, ma non averlo sono due croci.

Il matrimoni: s’al ‘ere un bon sacrament s’al tignivin i prèdis.

Il matrimonio: se era un buon sacramento se lo tenevano i preti.

La tristèrie si impare cence mèstris.

La cattiveria si impara senza maestri.