Fotel- to rodzaj siedziska z oparciem na plecy wraz z podłokietnikami. Siedzisko fotela jest zwykle usytuowane niżej niż siedzisko krzesła (36–45 cm) i jest również od niego zdecydowanie szersze (50–55 cm). Podłokietniki montowane z boków siedziska dla wygody użytkownika są rozstawione w odległości ok. 55 cm od siebie i 60 cm od podłoża, zwykle tapicerowane. Krzesło-to jednoosobowy mebel do siedzenia z oparciem. Tyle encyklopedia.

Fotel jest jednym z najstarszych mebli towarzyszących człowiekowi. Stanowi o luksusie i pozycji danej osoby-zasiadanie na tronie lub jako kapłan w podwyższonym i wyznaczonym miejscu w prezbiterium, półkolistej eksedrze było zaszczytem. Zwiedzając muzea w Londynie czy Luwrze spotykamy siedziska z różnych okresów od kolekcjonerskch krzeseł i tronów z wykopalisk egipskich po bogato zdobione  chryzoelefantyną i intarsjami. Na monetach znajdują się liczne wizerunki jak  antyczna statua Zeusa z V w. p.n.e., autorstwa Fidiasza ze świątyni Zeusa w Olimpii, zaliczana przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata.
Rzymskie wykopaliska dały nam wiedzę o stołkach krzyżowych / sella curulis / stały się archetypem późnogotyckiego nożycowego krzesła Savonaroli i renesansowego krzesła Dantego. Krzesła kurulne pozostawały zresztą inspiracją także dla średniowiecznych siedzisk.

Krzesło kurulne /łac. sella curulis / –to składany taboret, ozdobiony płytkami z kości słoniowej o kabłąkowatych, nożycowych nogach, rozpowszechnione w basenie Morza Śródziemnego było dobrze znane w starożytnych wnętrzach reprezentacyjnych pałaców Egiptu i Grecji. Rzymianie przejęli je od Etrusków, a nazwę od etruskiego miasta Vetulonia. Za panowania cezarów początkowo przysługiwało władcom i królom, a w okresie Republiki także wyższym urzędnikom /magistratus curules/- zasiadał na mim konsul, cenzor, pretor, dyktator czy edyl kurylny. Było ich dwa rodzaje plebejski, wybierany na zgromadzeniach i kurul wybierany na zgromadzeniach ludowych który sprawował swój urząd jurysdykcji z krzesła kurylnego ozdobionego kością słoniową. Kompetencje ich władzy obejmowały: 1.cura urbis– dbanie o bezpieczeństwo w mieście 2.cura annonae– troska o zaopatrzenie w żywność miasta i logistyka zaopatrzenia w tym bezpłatne wydawanie np. oliwy czy przydziałów mięsnych -deputatów jego mieszkańcom
3.cura ludorum – organizacja igrzysk np. dla rozładowania napięć społecznych.

W średniowieczu znamy krzesła Tudorów oraz skrzynie, ławy szezlongi, stołki, trony z wysokimi oparciami nadającymi smukłość i powagę. Natomiast opisywane krzesło nożycowe pojawia się wraz z odrodzeniem jako Savonaroli i Dantego. Obaj mają świetne osiągnięcia i płomienne wystąpienia, lecz kres życia i śmierć mniej ciekawą. Przechodząc do archetypu krzesła florenckiego nożycowego znanego również pod nazwą krzesła Hieronima Giacomo Savonaroli, urodzonego 1452 w Ferrarze, i skazanego na śmierć  23 maja 1498 we Florencji, wypada przekazać parę słów o nim.

Był znanym  florenckim reformatorem, przywódcą religijno-politycznym. Z powołania dominikanin, filozof ,zacny mąż zaufania publicznego wielu wspólnot religijnych, protestanckich, święty Kościoła anglikańskiego , mariawickiego i generalny wikariusz. Kongregacja Toskańska wybrała go na urząd wikariusza generalnego po tym jak papież Aleksander VI vel Rodrigo Borgia nałożył nań tzw. breve. Uwikłał się na długi czas w spory ze stolicą apostolską . Dnia17 listopada 1494 r. do Florencji wkroczyły wojska francuskie rabujące miasto,dzięki niemu nie doszło do rozlewu krwi, a Karol VIII podpisał z Signorią układ o przyjaźni.  W rezultacie Savonarola poprosił króla o opuszczenie miasta. Wówczas Savonarola stał się de facto głową republiki mimo wielu wrogów wśród tzw. hulaków i przeciwników w kościele katolickim. Papież Borgia nałożył ekskomunikę,  która zdaniem wielu teologów była nieważna. Zabrakło warunku koniecznego aktu nieposłuszeństwa zachodził więc casus -error intolerabilis – błąd nie do ścierpienia.

Drugą znaną osobą przypisaną do krzesła florenckiego nożycowego jest Dante Alighieri, który żyjąc we Florencji napisał swoje wiekopomne dzieła literackie. Jednak dla architektów wnętrz zawsze przypisany będzie do swego krzesła.

Wraz z zamożnością Europy i zmiany stylu życia na bardziej miękki i wygodny przesiadamy się z drewnianych ław na wygodne barokowe, manierystyczne i rokokowe  fotele z zagłówkami, uszakami, z tapicerowanymi oparciami, podnóżkami i podłokietnikami, dzieląc je z francuska, gdyż w Polsce nie występują ich synonimy  :

1.berżera, gondole- bergère

2.bisolium,

3.coiffeuse,

4.confessional,

5.duchesse,

6.marquise,Madame la Marquise- lektyka przenośna

I tak omawiając pokrótce powyższe przykłady mamy:

Ad.1. Berżera /od francuskiego bergère – pasterka/ – rodzaj głębokiego szerokiego fotela rokokowego, typowego dla meblarstwa w stylu Ludwika XV i Ludwika XVI.

Jego cechami charakterystycznymi było pełne, zaokrąglone, nieco cofnięte oparcie (zaplecek), również nieco cofnięte i lekko rozchylone ramiona oraz niskie siedzisko z nakładaną luźno poduszką. Wywodzą się one z plecionych z wikliny polnych krzeseł do pilnowania bydła z osłoną gondolową chroniącą przed wiatrem i deszczem.

Berżera pojawiła się w meblarstwie francuskim ok. 1735, następnie rozpowszechniła się w całej Europie. Wyposażoną w boczne skrzydła-uszaki, policzki przy zaplecku zwano bergère à confessional, zaś odmianę stanowi poszerzona na dwie osoby – markiza. Wypoczynkowa berżera z przedłużoną płaszczyzną siedzeniową tworzyła składany szezlong, krótką leżankę z oparciem przy wezgłowiu.

Wśród wielu odmian tego mebla wyróżniano także:

• gondole bergère; gondola pasterska
• bergère à chapeau; kapelusz pasterski
• bergère voyeuse(bergère ponteuse); podglądacz pasterki
• bergère à oreilles; skrzydlata paserka
• bergère à la turque; turecka paterka
• bergère d’officier, oficerska pasterka

A zatem pasterki – z gondolą jako oparcie mają następujące kształty :

• Bergère Marie-Antoinette : sans oreilles, un dossier de forme très légèrement courbe. /bez uszaków, bardzo lekko zakrzywiony kształt
• Bergère à gondole : dossier arrondi sans oreilles./ zaokrąglone plecy bez uszu.
• Bergère à oreilles (ou à orillons) : la plus commune appelée aussi bergère en confessionnal. /najczęstszą zwaną też pasterką w konfesjonale.
• Bergère à lambrequin: dossier en forme de crosse débordante./z falbanami
• Bergère montgolfière ou Pompadour: accotoir recourbé et dossier arrondi/ balonowy lub Pompadour: zakrzywiony podłokietnik i zaokrąglone zaplecki

Mocno gięte pasterki za Ludwika XV oraz Ludwika XVI , zarówno  pod względem wymiarów jak i kształtów zostały znacznie zredukowane do xix wieku. W języku polskim nie zawsze francuskojęzyczna nazwa będzie tu adekwatna, gdyż na naszych terenach Europy środkowo –wschodniej te formy są zapożyczone wraz z nazewnictwem francuskim. Niemniej ten fakt nie zwalnia architektów i architektów wnętrz od niewiedzy w typologii podstawowego mebla we  wnętrzu, nie mówiąc o jego projektowaniu i kątach nachylenia oparcia i ergonomii . Znajomość historycznie wykluczonych i nieudanych krzeseł jest tu konieczna, by nie wyważać otwartych dawno drzwi.

Ad.2. Bisolium, dwuosobowy fotel, używany w staroż. Rzymie. (łac.) bit hilani, w architekturze staroż. Wschodu typ budynku rozpowszechniony gł. w pn. Syrii, Anatolii i pn. Mezopotamii; budowla na planie prostokąta o zróżnicowanym wątku muru

Ad.3, Coiffeuse (fr.) – mały fotel z niskim oparciem, zazwyczaj wyplatany lub kryty skórą. Używany przy układaniu fryzury, pudrowaniu itp.pojawił się we Francji w pierwszej połowie XVIII wieku.

Ad.4.Chase confessional –jako sofka z oparciem i możliwością wyprostowania nóg do schadzek i zawierzeń .

Nie należy mylić z architektonicznym układem eliptycznej fasety sufitu. Stojąc w kącie w ogniskowych eliptycznego sufitu po przekątnej pomieszczenia, gdzie słyszymy cichy szept z naprzeciwległej strony,  mimo gwaru w pomieszczeniu. Jest to tzw. chaise –dieu . Ten przykład pomieszczenia przy tej okazji warto omówić.

Tak więc, Chaise-Dieu w Owernii, jako konfesjonał dla trędowatych /który nadal można odwiedzić dzisia/ został zaprojektowany tak, że pacjent, szepcząc w rogu pokoju, był słyszany doskonale przez spowiednika znajdującego się w przeciwległym rogu i na odwrót, a nikt w komnacie nie był w stanie ich usłyszeć.

Ad.5.Chaise longue et duchesse Louis XV, szezlągi i duchesse są to leżanki i sofy z możliwością pokładnia się, lub jak w starożytnym Rzymie, do spożywania wina w pozycji pół leżącej .To wypoczynkowe krzesło wyróżnia się długim siedziskiem przechodzącym w podnóżek. Ta ,,księżniczka” salonów Ludwika XV pochodzi z XVIII wieku i staje się bardzo popularna w salonach arystokracji i szlachty poszukującej  wygody.

Ad.6.Krzesło-fotel mobilny, Madame la Marquise jest zaawansowane ,jako jednoosobowa lektyka – kabina  z drzwiczkami z przodu, wraz z siedziskiem. Przenoszone ono jest przez tragarzy. Do rewolucji francuskiej chętnie stosowane. Zamiast klaksonu przodem biegł karzeł ostrzegając pieszych. Znane było od czasów Egiptu i Rzymu jako lektyka, a przetrwało w kurortach do XIX w. jako przenośny środek transportu. Do Polski meble docierały z zachodu z terenów głównie Niemiec.

A narzędzia do wyrobu krzeseł miały nazewnictwo niemieckie. Ze znanych  w skarbcu częstochowskim pod nazwą „krzesła Kazimierza Wielkiego“ .mamy pierwszy eksponat , następny, ze snycerką, jest jednym z pięciu ocalałych w sali Bractwa Miłosierdzia w Krakowie, darowanych tu przez Mikołaja Zebrzydowskiego, wojewodę krakowskiego, trzecie krzesło z w. XVI lub XVII r było naszkicowane  w 1869 z rozmównicy klasztoru staniątkowskiego pod Krakowem. Większość dworów polskich strawiły pożary lub działania wojenne. Polska była areną przetaczających się konfliktów zbrojnych od najdawniejszych lat. Jej geopolityczne położenie również nie sprzyjało zachowaniu status quo, często rabowana i najeżdżana nie ma zbyt wielu zbiorów. Lecz zamiłowanie do antyku trwa w niektórych kręgach do dziś.

XX wieczne Krzesło numer 14, to krzesło modularne i prekursor systemu IKEA, krzeseł składanych u klienta w domu z 8 części pakowanych w paczkę.

Michael Thonet eksperymentował prawie 30 lat, zanim stworzył krzesło nr 14 – najbardziej znana i spopularyzowana konstrukcja krzesła giętego parą na gorąco. Inna nazwa, to krzesło bistro, mają one dzisiaj po 155 lat i dalej zachwycają.

Tanie i proste krzesło numer 14 składa się do dziś z 6-8 elementów drewnianych, klejonych i wzmocnionych wkrętami. Zaletą tej konstrukcji jest prostota wykonania z bukowymi giętymi elementami i tanią ratanową plecionką.

Na tym krześle siedząc Brahms grał swe kompozycje, Einstein pisał wzory, był to też ulubiony mebel Le Corbusiera , który też pokusił się o swój projekt. Model fotela podczas International Worshop Le Corbusier, wykonała studentka Daria Ledwoń na wystawę w Galerii OKO –Opawa Republika Czeska, a studenci Katowice School of Technology, University Of Science and Craft, wystawili swoje autorskie plakaty inspirowane twórczością tego architekta.

Lecz krzesła służyły również do tortur w średniowieczu, a pomysłodawcą i wynalazcą krzesła elektrycznego był Thomas Alva Edison, choć zaprojektował je dentysta, dr Albert Southwick , jak by się mogło wydawać też specjalista z branży tortur.

W XX wieku zmienia się nieco stylistyka krzeseł i foteli na korzyść wysmakowanej formy jak u Ludwika Mies van der Rohe  i Charles Eames, dochodzą też nowe materiały – tworzywa sztuczne, obicia tapicerskie czy polimery. Jednak inspiracją pozostają historyzmy, echa których widzimy w realizacjach. Studialne fotografie wykonano in situ, do projektu z przedmiotu Konserwacja i Modernizacja Zabytków sem. 5 architektura wnętrz.

W myśl manifestów, mebel ma być tani i wygodny – wraz z rozwojem techniki pojawiły się nowe inne ich rodzaje, w zależności od zastosowania, np.: fotele samochodowe, lotnicze, biurowe, porodowe, różnią się one kształtem i konstrukcją od zwykłych mebli, uzbrojone są w siłowniki czy nanorurki grzewcze. Tak potoczyły się losy siedzisk obecnie. Nie zawsze projektanci zdają sobie sprawę z istoty problemu, w większości są nie przygotowani do projektowania i normatywnego oznaczania : koordynatów do 3D dla CNC obrabiarek numerycznych lub kopiarek XYZ , krzywizn, kątów, wymiarowania na tzw.3 liniach wymiarowych i miejsc zamków lub śrubunków. Zwracam na to uwagę studentom kierunku architektura wnętrz , przy okazji zajęć z historii pod pretekstem rysownia detalu mebla. Obecnie nie uczy  się oznaczania średnic łuków złożonych, kątów nachylenia poszczególnych elementów np. oparć, czynią to jedynie Rosjanie i dobrzy fałszerze-ebeniści, korzystający z bardzo starych wzorników czy tablic wg Palladia, Vignoli ,Serglio i Scamozziego Na marginesie licznych powszechnych fałszerstw mebli za pośrednictwem  najnowszych technik obróbki XYZ , z jednego krzesła oryginalnego można wykonać 5 idealnych podrobionych kopii, uprawdopodabniając ich autentyczność. Ale tu wchodzimy na  najnowsze metody datowania, które przedstawię w kolejnym tekście, jeżeli będzie takie zainteresowanie. Ta technologia należy do naukowców i również wysokiej klasy fałszerzy, mających dostęp do wiedzy i sprzętu, gdzie dokładność czasem może być zgubna lub zbawienna a wiedza błogosławiona, gdyż odpowiedzialność za wnętrze pod klucz bierze na siebie architekt. Często widuję kopie w muzeach i wnętrzach rezydencji , ale to nie należy do chluby posiadacza kopii,  który ze względu na prestiż raczej tę wiedzę, gdy ją posiądzie pomija milczeniem. Rynek antykwaryczny zarabia na ogromnej niewiedzy historycznej i technicznej w żargonie mówiąc żeniąc chłam .

Jak świat światem, ludzie  chcieli mieć swoje  siedzisko, stołek czy dobre krzesło menedżerskie , pracownicze,  konferencyjne , kawiarniane,  hocker & stołek barowy, sofę, fotel czy pufę. Cytując Machiavellego, że natura ludzka bywa przewidywalna i pewne sytuacje lubią się cyklicznie powtarzać, to nie pozostaje nic innego jak życzyć czytającym ten tekst, wygodnego safianowego angielskiego klubowego fotela, bo podobno krzesła jeszcze wygodnego nikt nigdy nie zaprojektował.