Status społeczny, którym cieszyły się kobiety etruskie, stanowi wyjątkowy przypadek w świecie Śródziemnomorskim. Historyk rzymski Tytus Liwiusz pisał, że kobieta etruska „często wychodzi wystawiając się na widok mężczyzn i nie wprawia jej to w zakłopotanie”, uczestniczy w grach, ceremoniach i ucztach. W tym względzie Arystoteles potwierdzał, że „Etruskowie ucztują ze swoimi żonami, leżąc na łożu pod tym samym okryciem”. Była to rzecz, która zarówno starożytnym Grekom jak i Rzymianom wydawała się nie do pomyślenia, ponieważ na ich uczty miały prawo wstępu jedynie prostytutki. Kobiecie etruskiej wolno było ponadto siedzieć blisko innych mężczyzn i pić.

Szczególną pozycję, którą kobiety zajmowały w społeczeństwie etruskim, przy braku dokumentów pisanych, potwierdziły znaleziska archeologiczne, a w szczególności napisy i reliefy nagrobne. Odnalezienie kobiecego ekwipunku przeznaczonego do jazdy konnej i do zaprzęgu, wsakzuje na swobodę, którą posiadały kobiety etruskiej arystokracji w zakresie przemieszczania się. Malowidła grobowe odnalezione w mieście Tarquinia, świadczą o tym, że kobiety etruskie uczestniczyły w wydarzeniach publicznych. Na jednym z fryzów zostały przedstawione zawody sportowe, a wśród obserwującej je widowni, można rozpoznać matrony i młode dziewczęta. Na szczególną uwagę zasługuje jedna z matron, siedząca w pierwszym rzędzie, która swoim gestem daje sygnał do rozpoczecia zawodów.

Kolejnym przykładem wyjątkowego znaczenia kobiety w społeczeństwie etruskim była zasada posługiwania się imieniem i nazwiskiem. Do kobiet rzymskich zwracano się ich nazwiskiem, ponieważ uważano, że imię należy do sfery prywatnej osoby. Na naczyniach etruskich natomiast, pojawiają się napisy odnoszące się do imienia rodowego i własnego kobiety, co miało świadczyć o jej woli do potwierdzenia własnej tożsamości. Dziecko mogło otrzymywać imię zarówno po ojcu jak i po matce i było ono zachowywane nawet po jego ślubie. Kobiety potrafiły czytać i pisać, były właścicielkami sklepów, a inskrypcja odnaleziona w Tarquini zaświadcza, że pewna kobieta sprawowała nawet urząd sędziego. Społeczeństwo etruskie oparte było na zasadzie równouprawnienia, jednak zdarzało się, że kobiety była w nim uprzywilejowana. Kiedy Etruria nawiązała relacje ze światem grecko-rzymskim, wpływ tych kultur dał się odczuć nie tylko w sztuce, ale też w zwyczajach. Kobiety etruskie utraciły wolność i niezależność, a ich sytuacja zaczęła przypominać tę, której doświadczyły kobiety rzymskie w wiekach wcześniejszych: zostały pozbawione praw, podporządkowane mężczyznom i zamknięte w domach.

Articolo di Veronica Lorio

Przetłumaczył: Piotr Pokorny

La condizione sociale della donna etrusca rappresenta un caso unico nel panorama del mondo mediterraneo. Lo storico romano Tito Livio racconta che la donna etrusca “esce spesso per essere esposta agli sguardi degli uomini senza arrossire”; partecipa ai giochi, alle cerimonie e ai banchetti. A tal proposito Aristotele afferma che “gli Etruschi banchettano con le loro mogli, sdraiati sotto la stessa coperta”, cosa che ai romani e ai greci sembrava scandalosa poiché ai loro banchetti venivano ammesse solo le prostitute. Alla donna etrusca era inoltre concesso di sedersi vicino ad altri uomini e bere.

La posizione di rilievo occupata nella società è testimoniata, in mancanza di documenti scritti, da reperti archeologici, in particolare iscrizioni e rilievi funerari. Il ritrovamento nei corredi femminili di morsi di cavallo e di carri evidenzia la libertà di movimento delle donne dell’aristocrazia etrusca. Le pitture della tomba Tarquiniese delle Bighe, invece, testimoniano la partecipazione della donna etrusca a manifestazioni pubbliche: in un fregio sono raffigurate varie gare sportive e tra il pubblico si riconoscono matrone e giovinette sedute tra il pubblico; in particolare sembra proprio una matrona in prima fila a dare inizio alle gare con un cenno.

Un ulteriore esempio del rilievo femminile in ambito etrusco è la formula onomastica bimembre. Le donne romane erano individuate dal solo nome gentilizio in quanto il prenome era considerato intimo e di sfera privata. Sulle iscrizioni vasali etrusche, invece, compaiono sia il nome di famiglia che il nome proprio, a testimonianza della volontà di affermare la propria identità da parte delle matrone. Il nome poteva essere tramandato ai figli accanto a quello del padre e veniva mantenuto dopo sposate.Sapevano leggere e scrivere e risultavano proprietarie di botteghe e un’iscrizione ritrovata a Tarquinia attesterebbe addirittura la presenza di una donna magistrato. La società etrusca era, quindi, sostanzialmente paritaria o comunque teneva la donna in una posizione di rilievo e privilegio. Quando l’Etruria entrò in contatto con il mondo greco-romano e l’influenza culturale si fece sentire in modo deciso non solo nelle arti ma anche sui costumi, le donne etrusche persero la propria libertà e indipendenza ritrovandosi in una condizione del tutto simile a quella delle matrone romane dell’età arcaica: prive di diritto, sottomesse all’uomo e chiuse in casa.

Veronica Iorio